امروز (pday) (pmonth) (pyear) ، میلیون‌ها شیعه در سراسر جهان در تدارک برگزاری مراسم ایام فاطمیه هستند؛ روزهایی که به یاد شهادت حضرت زهرا (س) برگزار میشود. شاید برایتان جالب باشد که این ایام یک تاریخ مشخص و واحد ندارد، بلکه در تقویم‌های مذهبی، دو بازه زمانی متفاوت برای آن در نظر گرفته شده است. دلیل این اختلاف، تنها یک نکته تاریخی ساده نیست؛ بلکه ریشه در روایتهای گوناگون و اختلاف نظر بزرگان دین دارد. در ادامه، با واقعیت‌هایی آشنا می‌شوید که نگاهتان را به فاطمیه عمیق‌تر می‌کند.
چرا ایام فاطمیه دو تاریخ دارد؟
بر اساس منابع تاریخی، دو روایت اصلی درباره زمان شهادت حضرت زهرا (س) وجود دارد:
- روایت اول: ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص)
- روایت دوم: ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص)
به همین دلیل، برخی علما مراسم فاطمیه را از تاریخ اول برگزار میکنند و برخی دیگر تاریخ دوم را معتبر میدانند. به مرور زمان، هر دو روایت در میان شیعیان جایگاه پیدا کرد و امروزه هر دو بازه با عنوان «فاطمیه اول» و «فاطمیه دوم» شناخته می‌شوند.
چرا ایام فاطمیه به صورت دهه برگزار میشود؟
شاید برایتان سوال باشد چرا در فاطمیه روز مشخصی به عنوان "روز شهادت" انتخاب نشده و معمولاً دهه‌ای کامل به آن اختصاص میدهند. علتش این است که:
- منابع تاریخی دقیق و قطعی نیستند.
- علما و مراجع برای احترام بیشتر به مقام حضرت زهرا (س)، به جای یک روز، چند روز را عزاداری میکنند.
- این دهه‌ها فرصتی فراهم می‌کند که مراسم مذهبی گسترده‌تری برگزار شود و شیعیان بیشتری بتوانند در آن حضور یابند.
نگاه کشورهای مختلف به تاریخ ایام فاطمیه
اختلاف در تاریخ شهادت حضرت زهرا (س) تنها یک مسئله‌ی تقویمی نیست؛ بلکه ریشه در تاریخ و سنتهای مذهبی هر جامعه دارد. همین موضوع باعث شده که در کشورهای مختلف، فاطمیه به شکل متفاوتی گرامی داشته شود:
- ایران: در ایران همواره تلاش شده هر دو روایت (۷۵ و ۹۵ روز) پاس داشته شود. این نگاه از سنتهای علمای بزرگ شیعه در عصر صفوی به بعد ریشه گرفته است، زمانی که حکومت مرکزی برای تثبیت هویت شیعی، تمام مناسبت‌های مرتبط با اهل‌بیت (ع) را تقویت کرد. به همین دلیل، امروز در بیشتر شهرهای ایران، مراسم هم در فاطمیه اول و هم در فاطمیه دوم برگزار میشود.
- عراق: نجف و کربلا، به‌عنوان مهم‌ترین مراکز علمی و مذهبی شیعه، بیشتر بر روایت دوم (۹۵ روز) تأکید دارند. این موضوع به فتاوای علمای بزرگ حوزه نجف بازمی‌گردد که روایت ۹۵ روز را معتبرتر می‌دانستند. به همین دلیل، فاطمیه دوم در عراق پررنگ‌تر است، هرچند در سال‌های اخیر، برخی هیئت‌ها و مراجع، فاطمیه اول را نیز پررنگ‌تر برگزار میکنند.
- لبنان: شیعیان لبنان، که تحت تأثیر حوزه‌های علمیه نجف و قم هستند، بیشتر سنت فاطمیه دوم را دنبال میکنند. این امر به دلیل ارتباط تاریخی علمای جبل عامل با حوزه نجف است. با این حال، در برخی مناطق، مخصوصاً با تأثیرگذاری مرجعیت قم، فاطمیه اول هم کم‌کم جایگاه بیشتری پیدا کرده است.
- پاکستان و هند: در شبه‌قاره هند، مراسم‌های عزاداری شیعیان ریشه‌ای عمیق دارد که از دوران صفوی و حضور مبلغین شیعی در این سرزمین شکل گرفته است. در این کشورها معمولاً هر دو تاریخ (۷۵ و ۹۵ روز) بزرگ داشته میشود، زیرا مراجع تقلید متنوعی در میان مردم پیرو دارند و هرکدام توصیه‌های خاص خود را داشته‌اند. این باعث شده عزاداری‌ها در این مناطق طولانی‌تر و پرشورتر باشد.
- کشورهای خلیج فارس (بحرین، کویت، عربستان و …): در این کشورها به دلیل نزدیکی جغرافیایی و مذهبی به عراق و حوزه نجف، فاطمیه دوم جایگاه پررنگ‌تری دارد. بیشتر مراجع و خطیبان این کشورها روایت ۹۵ روز را معتبرتر میدانند و مراسم‌ها بر همین اساس شکل می‌گیرد.
📌نتیجه: این تفاوتها نشان می‌دهد که اختلاف در تاریخ شهادت حضرت زهرا (س) فقط یک اختلاف روایتی نیست، بلکه به ریشه‌های تاریخی، مرجعیتهای دینی، و تأثیرگذاری حوزه‌های علمیه در مناطق مختلف اسلامی برمی‌گردد.
دیدگاه مراجع تقلید درباره تاریخ فاطمیه
اختلاف روایتها درباره شهادت حضرت زهرا (س)، در میان مراجع تقلید هم بازتاب داشته است. هرکدام بر اساس بررسی‌های تاریخی و حدیثی، دیدگاه خاصی ارائه داده‌اند:
- طرفداران روایت ۷۵ روز (فاطمیه اول):
برخی از مراجع و علما مانند آیت‌الله سید محمدباقر صدر و تعدادی از فقهای حوزه قم، روایت ۷۵ روز را به دلایل حدیثی و تاریخی معتبرتر میدانند. بر همین اساس، پیروان این مراجع بیشتر بر فاطمیه اول تأکید دارند.
- طرفداران روایت ۹۵ روز (فاطمیه دوم):
بزرگان حوزه نجف همچون آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی و بسیاری از مراجع معاصر مانند آیت‌الله سیستانی، روایت ۹۵ روز را مستندتر دانسته‌اند. به همین دلیل در عراق و کشورهای تابع مرجعیت نجف، فاطمیه دوم پررنگ‌تر برگزار میشود.
- مؤکدان بر هر دو روایت:
گروهی دیگر از علما معتقدند که نباید یکی از این دو روایت نادیده گرفته شود. به عنوان نمونه، امام خمینی (ره) و پس از ایشان بسیاری از مراجع معاصر قم از جمله آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله مکارم شیرازی توصیه کردهاند هر دو دهه فاطمیه مورد توجه قرار گیرد. این نگاه، زمینه‌ساز برگزاری مراسم‌های گسترده‌تر در ایران و سایر کشورها شد.
📌 در نتیجه، این اختلاف نظر میان مراجع تقلید نه تنها موجب پراکندگی نشده، بلکه باعث شده مراسم‌های فاطمیه در بازههای طولانی‌تر برگزار شود و فرصت بیشتری برای گرامی‌داشت مقام حضرت زهرا (س) در اختیار شیعیان قرار گیرد.
واقعیت‌هایی راجب ایام فاطمیه که کمتر شنیده‌اید
- ایام فاطمیه تنها یک مراسم عزاداری نیست، بلکه فرصتی برای بازخوانی تاریخ صدر اسلام است.
- بسیاری از پژوهشگران معتقدند اختلاف تاریخ‌ها، خود نشانه‌ای از مظلومیت حضرت زهرا (س) است.
- دهه‌های فاطمیه علاوه بر جنبه مذهبی، تأثیر فرهنگی و اجتماعی عمیقی در جوامع شیعی دارند.
🔹 جمع‌بندی
ایام فاطمیه، فارغ از اینکه بر اساس روایت ۷۵ روز یا ۹۵ روز برگزار شود، یادآور فداکاری‌ها و جایگاه والای حضرت زهرا (س) در تاریخ اسلام است. اختلاف تاریخ نه تنها باعث کمرنگ شدن اهمیت این ایام نشده، بلکه آن را به فرصتی برای گسترش مجالس مذهبی در کشورهای مختلف تبدیل کرده است. در حقیقت، این دو تاریخ، نشان از عمق عشق شیعیان به حضرت زهرا (س) دارد.